جلسه دفاع از رساله دکتری آقای محمد رجائی نژاد توسط معاونت آموزشی و پژوهشی دانشکده شیعه شناسی با مساعدت گروه علمی تاریخ و فرق تشیع برگزار شد.
عنوان رساله:
بررسی و تحلیل نگرش امام خمینی از جریان عرفان و تصوف
در دورۀ معاصر (1308 تا 1368)
استاد راهنما: جناب استاد عبدالوهاب فراتی
اساتید مشاور:
جناب استاد محمد سوری
جناب استاد محمد غفوری نژاد
اساتید داور:
جناب استاد رضا الهی منش
جناب استاد علی آقانوری
جناب استاد بهرام دلیر
تصوف ازجمله جریان‌های فکری و فرهنگی ایران است که نقش پررنگی در گسترش تشیع و نیز ترویج نوعی از دین‌داری داشته است. این جریان که گاه از اجتماع دور و گاه با آن زیسته است، بر تحولات سیاسی و اجتماعی، بسیار اثرگذار بوده است. با این حال جریان تصوف می‌توانست برای سیاست‌مداری چون امام خمینی دو مانع ایجاد کند: نخست، برخی اندیشه‌های صوفیانه‌ی جاهلانه که سرانجامش خمودی‌ست و دوم رویگردانی برخی صوفیه از ظواهر شریعت که زمینه‌ساز سکولاریته در جامعه می‌شد. از سوی دیگر خودِ امام خمینی نیز گرایش‌های عرفانی داشت که ممکن بود به بهانه‌ی تهذیب نفس، او را از اصلاح جامعه باز دارد؛ اما امام خمینی با وجود تعلقاتش به این جریان، همواره کوشید تا روایتی صحیح‌تر از تصوف ارائه و آن را با مسائل سیاسی و اجتماعی جامعه‌ی ایرانی درگیر کند و از درون آن راهی برای حل مشکلات ایران فراهم آورد.
بنابراین در آثار او دو تصویر از تصوف دیده می‌شود: یکی، تصوف به‌مثابه شاخه‌ای از علوم اسلامی که در عرض دیگر علوم شرعی و دینی است؛ دوم، جریانی کلان که دارای ابعاد فرهنگی، تربیتی و معرفتی است. امام خمینی نقدی به تصویر نخست ندارد؛ اما در تصویر دوم، عوام صوفیه را از خواص آن جدا کرده و طریقه‌ی عوام را نقد می‌کند. او می‌خواهد تصوف را از بی‌راهه و کج‌اندیشی به مسیر و جایگاه اصلی‌اش بازگرداند. همان جایگاه نخستین در صدر اسلام، یعنی اعتراض زهاد و صوفیان راستین به وضع نامطلوب زمان و تلاش برای رفع نابسامانی‌ها و بی‌عدالتی‌ها.
امام خمینی با این‌که در اندیشه و عمل، سازگار و هم‌‌دل با تصوف متشرع بود و بیشتر آثار عرفانی و اخلاقی‌اش نیز نشانگر آن است؛ اما در برخی موارد جریان تصوف را به چالش کشید. او نخست با دوری ظاهری از عرفان و تصوف و تعطیلی درس‌های عرفانی، رویکرد فقاهتی در پیش گرفت و قدم به وادی مرجعیت گذاشت. سپس با تکیه بر عرفان و از جایگاه مرجعیت دینی به وادی سیاست وارد شد. در این راه توانست با بستری از عرفان و تصوف و مرجعیت، رهبری نهضت اسلامی را بر عهده گیرد و با پشتیبانی مردم، انقلاب را به پیروزی رسانده و با تشکیل نظام جمهوری اسلامی، دین را به صحنه‌ی اجتماع و سیاست بکشاند. امام خمینی عارفان و صوفیان ساکت پیشین را با خود و نظام جدید همراه کرد. همچنین ضمن رهبری سیاسی جامعه، رهبری معنوی و عرفانی جامعه را هم به دست گرفت و جایگاه پیر و مرشد معنوی ایرانیان را تا هنگام مرگ حفظ کرد. این پژوهش با هدف شناساندن روایت امام خمینی از جریان عرفان و تصوف، در چهار فصل به توصیف، تبیین، نقد و تحلیل این جریان پرداخته و سرانجام این فرضیه را اثبات می‌کند که امام خمینی ضمن تعلق به جریان عرفان و تصوف راستین، تلاش کرد تصوف متشرعانه را با اجتماع و سیاست پیوند دهد و انقلابی مبتنی بر عرفان و سیاست رقم زند.
امام خمینی، تصوف، عرفان، پیوند عرفان و تصوف، عرفان سیاسی
|
|
دانشکده ها دانشکده شیعه شناسی |
خدمات فناوری اطلاعات سامانه جامع آموزش |
بیانیه رسالت دانشگاه ادیان و مذاهب، نخستین دانشگاه تخصصی ادیان و مذاهب در ایران، برخاسته از حوزه علمیه، ضمن شناخت ادیان و مذاهب و تعامل و گفت و گو با پیروان آنها با تکیه بر مشترکات، در جهت همبستگی انسانی، تقویت صلح، کاهش آلام بشری، گسترش معنویت و اخلاق و معرفی عالمانه اسلام بر اساس آموزه های اهل بیت علیهم السلام به پژوهش و تربیت نیروی انسانی متخصص اقدام می نماید. |
